میراث خطرناک ترامپ برای بایدن/ آیا بازگشت به برجام کار ساده‌ای است؟

جارستان به نقل از تیک؛ ترامپ رژیمی از تحریم‌ها را برای دولت بایدن به ارث گذاشته که به نظر می‌رسد به سادگی قابل حذف نباشند. اما سوال اینجاست که چه موانعی تسریع روند احیای برجام را با مشکل مواجه کرده است؟

بازگشت به توافق هسته‌ای یکی از معدود وعده‌های قطعی بایدن در دوران تبلیغات انتخاباتی بوده، اما آیا برای رسیدن به این هدف لازم است که واشنگتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج کند؟

یکی از اتفاقاتی که در دوران ریاست جمهوری ترامپ رقم خورد، تلاش این دولت برای سخت‌تر کردن کار دولت احتمالی دموکرات‌ها برای برداشتن تحریم‌ها علیه ایران بوده است. مایک پومپئو شخصا بار‌ها تاکید کرده بود که دولت ترامپ رژیم تحریم‌ها علیه ایران را به گونه‌ای طراحی کرده که با بازگشت به برجام به راحتی لغو و نابود نشوند. برخی از این اقدامات شامل بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران با عناوین دیگر به جز تحریم‌های هسته‌ای بود از جمله این اقدامات می‌توان به قرار گرفتن نام سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی و تحریم بسیاری از اشخاص و کمپانی‌های ایرانی به بهانه نقض حقوق بشر (به جای نقض محدودیت‌های هسته ای) اشاره کرد. این در حالی است که تحریم‌های حقوق بشری ایران ذیل توافق برجام در سال ۲۰۱۵ هم لغو نشدند و به قوت خود باقی ماندند.

حال سوال اینجاست که دولت بایدن قرار است با تحریم‌های حقوق بشری یا تحریم‌های مرتبط با تامین مالی گروه‌های منطقه که به گروه‌های تروریستی در آمریکا معروفند و پیشتر ذیل توافق برجام رفع شده بودند، چه کار کند؟ جیک سولیوان روز جمعه اعلام کرد که حل مساله هسته‌ای ایران از اولویت‌های حیاتی دولت بایدن است. در نتیجه به نظر می‌رسد دولت آمریکا درگیر سیاست‌های تحریمی و یافتن راهی برای حل و فصل این معضل هستند.

چالش‌های بازگشت آمریکا به برجام در دولت بایدن

نهال طوسی در یادداشتی که در پولیتیکو منتشر شده به این معضل اشاره کرده و شرایط بازگشت بایدن به برجام را شرح داده است.

او به نقش حیاتی تحریم‌ها در توافق هسته‌ای ایران اشاره کرده و گفته: با وجود لغو تحریم‌ها در برجام، تعداد زیادی از آن‌ها که به حمایت‌های ایران از برخی گروه‌های مسلح، برنامه موشک بالستیک یا نقض حقوق بشر مرتبط بود همچنان باقی ماندند. بسیاری از تحریم‌های آمریکا به این دلیل قدرتمندند که شرکت‌های غیر آمریکایی را نیز ملزم به اجرای این تحریم‌ها کرده و از همکاری با ایران منع می‌کنند.

طوسی با اشاره به اهمیت موضوع تحریم‌ها می‌گوید: تحریم‌های ترامپ اقتصاد ایران را در شرایط شیوع کرونا به شدت تحت تاثیر قرار داده است و از این رو ایران بازگشت به تعهداتش در برجام را موکول به لغو تحریم‌ها کرده است، اما بایدن تاکید دارد که اول ایران باید به تعهداتش برگردد تا تحریم‌ها بار دیگر برداشته شوند.

پولیتیکو به وجود یک «تله سیاسی» برای بایدن اشاره کرده و گفته: در جلسه استماع اخیر آنتونی بلینکن، وزیر پیشنهادی بایدن به عنوان وزیر خارجه در مجلس سنا، برخی نمایندگان تمایل بایدن برای برداشتن تحریم‌های دوران ترامپ را مورد انتقاد جدی قرار دادند. تد کروز نماینده جمهوری‌خواه ایالت تگزاس دو مساله حمایت ایران از تروریسم و رفتار بد ایران با همجنس‌گرایان را به عنوان دلیل استمرار رژیم تحریم‌ها عنوان کرد.

بلینکن در این جلسه تاکید کرد که قرار است برخی از این تحریم‌ها همچنان باقی بمانند. او گفت: ما باید با ایران تعامل داشته باشیم چرا که یک ایران دارای بمب اتم خطری بسیار بیشتر از امروز برای ما خواهد داشت. در نتیجه به عقیده من اولین دستور کار باید بازگشت به توافق هسته‌ای باشد.

طوسی در ادامه یادداشت خود مدعی شده کروز تنها نماینده آمریکا نیست که با بازگشت به برجام مخالف است. تعدادی از دموکرات‌ها از جمله باب منندز نماینده عضو کمیته روابط خارجی نیز با بازگشت به این توافق و حتی عقد آن در زمان باراک اوباما مخالف بود.

بر اساس این گزارش مجلس سنا و نمایندگان جمهوری خواه و بعضا دموکرات آمریکایی تنها مانع بر سر راه بایدن برای بازگشت به برجام نیستند. اسرائیل و برخی کشور‌های عربی نیز تمام فشار خود را برای حفظ تحریم‌ها بر ایران وارد خواهند کرد. همین الان هم بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل سیگنال‌هایی مبنی بر مخالفت خود با بازگشت به برجام مخابره کرده است. این نگرانی مشترک درباره ایران منجر به عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشور‌های عربی شده است.

روند احیای برجام چگونه خواهد بود؟

برخی اعضای دولت ترامپ مدعی‌اند که دولت بایدن نه تنها نباید تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند بلکه باید از ترامپ بابت هدیه‌ای که در مبارزه و تحت فشار قرار دادن ایران به ارمغان گذاشته، تشکر هم بکنند. لن خودورکوسفکی مشاور ارشد وزارت خارجه در امور ایران در دوران ترامپ به پولیتیکو گفته: تحریم‌ها و افزایش فشار تنها راه برای ایجاد تغییر و تحول مثبت در ایران است.

با این حال حامیان برجام در آمریکا اعتقاد دیگری دارند و می‌گویند استراتژی ترامپ شکست خورده است. نه تنها ایران با اعمال فشار بیشتر تغییری در رفتارش با آمریکا و متحدانش ایجاد نکرده بلکه به تولید بمب اتم نیز نزدیک‌تر شده است.

مری کازینسکی معاون رییس صندوق پلاگ شیرز که یک گروه حمایت از امنیت هسته‌ای است به پولیتیکو گفته: باید سرمایه‌های سیاسی را خرج برداشتن تحریم‌ها کرد چرا که توافق هسته‌ای کارساز بوده است.

در حالی که دولت ترامپ مدعی بود رژیم تحریم‌ها با هدف توقف رفتار‌های به اصطلاح بی ثبات کننده ایران اعمال شده‌اند، اما منتقدان آن‌ها معتقد بودند این تحریم‌ها هدفی جز تغییر نظام در ایران را دنبال نمی‌کرده.

طوسی گفته به تحریم‌ها علیه بانک مرکزی ایران نگاه کنید. این تحریم‌ها با بهانه مقابله با تروریسم اعمال شدند، اما برخی کارشناسان و مقامات دولت سابق منطق پشت آن را زیر سوال می‌برند. آن‌ها معتقدند بانک مرکزی عملا پیش از این نیز تحت تحریم‌های مختلف بوده، اما اقدام ترامپ در واقع حرکتی برای سخت‌تر کردن انواع تراکنش‌هایی بوده که به اقلام بشردوستانه نظیر غذا و دارو مرتبط است.

او به مساله حضور سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا نیز اشاره کرده و گفته: سپاه هم قبلا تحت تحریم‌های دیگر آمریکا قرار گرفته بود و حالا به نظر می‌رسد بایدن هم این تحریم‌ها را حفظ خواهد کرد.

طوسی عملکرد احتمالی بایدن را در گفتگو با مقامات دولت سابق آمریکا پیش بینی کرده و گفته: احتمالا تصمیم نهایی بایدن ترکیبی از چند تصویر خواهد بود: تحریم‌های غیر هسته‌ای که مبنای منطقی و حقوقی دارند به قوت خود باقی می‌مانند و دیگر تحریم‌ها که با هدف محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران اعمال شده بود به احتمال زیاد برداشته خواهند شد.

تیم بایدن احتمالا یک رویکرد ارتقایی را در پیش خواهد گرفت: او تحریم‌هایی محدودی را در ازای اقدامات اولیه تهران برای بازگشت به تعهداتش در برجام در وهله نخست لغو خواهد کرد. در ادامه فشار برای تسریع این فرآیند بیشتر می‌شود. یکی از این فشار‌ها به دلیل انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئن است که میتواند اصولگرایان مخالف برجام را بر مسند کار بنشاند.

یکی از مقام‌های وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوال نهال طوسی درباره فرآیند بازگشت به برجام گفته این کار بیش از آنچه به نظر می‌رسد زمان بر است. او گفته: ایران راه طولانی برای بازگشت به تعهداتش در برجام در پیش رو دارد و اقداماتی که در این مسیر انجام می‌دهد باید مورد ارزیابی قرار بگیرد. دستور کار اولیه ما مشورت با کنگره و متحدانمان خواهد بود.